Ebu Talib kimdir? Ebû Tâlib’in, Hz. Peygamber’in çok sevip saydığı bir müslüman olan hanımı Fâtıma’dan dört oğlu (Tâlib, Akil, Ca’fer, Ali) ve iki kızı (Ümmü Hânî, Cümâne) olmuştur. Ali b. Ebû Tâlib’i Resûl-i Ekrem, Ca’fer’i de Abbas b. Abdülmüttalib yetiştirmiştir. Peki, Ebu Talib kimdir? Ebu Talib hayatı ve biyografisi nedir?
Ebu Talib kimdir?
535 yılında doğdu. Annesi Fâtıma bint Amr b. Âiz el-Mahzûmiyye’dir. Hz. Peygamber’in babası Abdullah ile amcası Zübeyr’in öz kardeşidir.
Babası Abdülmuttalib ölümünden önce, sekiz yaşında olan torunu Muhammed’in bakımını ve himayesini kendisine vasiyet etmişti. Kâbe hizmetlerinden olan hacılara su ve yiyecek temini vazifeleri babasından miras kalmışsa da malî durumu bozulduğu ve fakir düştüğü için bu görevleri Abbas b. Abdülmuttalib’e devretmişti. Hâşimoğulları’nın reisliği ise ölümüne kadar uhdesinde kaldı.
Nitekim Mekke’de onun oturduğu mahalleye Şi’bü Ebî Tâlib denirdi. Ebû Tâlib Kureyş içinde önde gelen, sözü dinlenen, saygı duyulan bir kimse olup himayesini üstlendiği yeğeni Muhammed’in üzerine titrer, onu çok sever, uğurlu olduğuna inanır ve iyi yetişmesi için elinden geleni yapardı. Hatta seyahatlerinde bile yanından ayırmazdı. Nitekim onu himayesine aldığı ilk yıllarda bir kafile ile birlikte ticaret amacıyla Suriye’ye gitmeye karar verdiği zaman henüz on iki yaşlarında olan yeğenini de ısrarlı talebi üzerine yanına almıştı.
Kaynakların ittifakla verdikleri bilgilere göre, ticaret kervanı Suriye topraklarındaki Busrâ’da konaklayınca rahip Bahîrâ Ebû Tâlib’e, yeğeninin gönderileceği İncil’de vaad edilen peygamber olduğunu, çocuğu iyi koruması gerektiğini söylemiş, bunun üzerine Ebû Tâlib Şam’a gitmekten vazgeçip süratle Mekke‘ye dönmüştü.
Bi’setten sonra Ebû Tâlib, yeğeni Muhammed ile kendi oğlu Ali’nin gizlice namaz kıldıklarını öğrenince, atalarının dinini bırakamayacağını söylemekle beraber yeğenini ömrünün sonuna kadar savunup koruyacağını belirtmişti. Nitekim Hz. Peygamber Mekkeliler’i açıkça İslâm dinine çağırmaya başladığı ve putları terketmelerini istediği zaman ona muhalefet eden ve Muhammed’i kendilerine teslim etmesini isteyen müşriklere karşı durmuş, Hz. Peygamber’i onlara kesinlikle teslim etmeyeceğini söylemişti.
Hatta Kureyş müşrikleri Resûl-i Ekrem’e ve müslümanlara düşmanlıklarını arttırınca Hâşim ve Muttalib oğullarını yardıma çağırmış, kardeşi Ebû Leheb dışındaki yakınları, kendilerine karşı girişilen boykot hareketine rağmen Ebû Tâlib mahallesinde onun etrafında toplanmışlar ve orada uzun bir süre sıkıntı içinde yaşamak zorunda kalmışlardı.
Hz. Peygamber’i ve müslümanları himaye konusunda son derece cesur davranan Ebû Tâlib, Resûl-i Ekrem’in İslâmiyet’i kabul etmesi yolundaki ısrarlı tekliflerini hep cevapsız bırakmıştı. Hatta ölümünden önce, Hz. Peygamber hiç değilse son nefesinde kelime-i şehâdet getirerek şefaate nâil olmasını rica etmişti. Ebû Tâlib ise müşriklerin, ölüm korkusundan dolayı müslüman olduğunu ileri sürerek kendisiyle alay edebileceklerini söyleyerek onlara karşı küçük düşmek istemediğini belirtmiş ve Resûl-i Ekrem’in teklifine olumlu cevap vermemişti.
Ebû Tâlib’in müslüman veya müşrik olarak öldüğü hususu tartışmalıdır. Anlaşıldığına göre yeğenini en zor şartlarda savunmasına rağmen Arap kabile reislerinin gururları ve atalarının yoluna bağlı olma zaafları yüzünden İslâmiyet’i kabul ettiğini açıkça söyleme cesaretini gösterememiştir. Muhtelif hadis ve tefsir kaynakları, “Sen sevdiğini hidayete erdiremezsin, bilakis Allah dilediğine hidayet verir” (el-Kasas 28/56) meâlindeki âyetle, “Ne Peygamber’in ne de müminlerin akrabaları bile olsa müşrikler için af dilemeleri uygun olmaz” (et-Tevbe 9/113) meâlindeki âyetin bu hadise üzerine nâzil olduğunu kaydederler.
Şîa ise Ehl-i beyt’ten geldiğini söyledikleri rivayetlere dayanarak Ebû Tâlib’in ölüm döşeğinde müslüman olduğunu ileri sürmüştür. Şiî âlimlerinin Ebû Tâlib’in mümin olarak öldüğüne dair yazdıkları otuzdan fazla kitabın adları ve müellifleri, Şeyh Müfîd’in îmânü Ebî Tâlib adlı eserinin (Kum 1412/1991) takdim yazısında zikredilmektedir. Şemseddin Ebû Ali el-Mûsevî’nin el-Hücce ?ale’z-zâhib ilâ tekfiri Ebî Tâlib’i (nşr. Muhammed Bahrülulûm, Necef 1965), Şâfiî fakihi Berzencî’nin Bugyetü’t-tâlib li-îmâni Ebî Tâlib adlı eserini ihtisar eden Ahmed b. Zeynî Dahlân’ın Esne’l-metâlib fî necâti Ebî Tâlib’i (Kahire 1305), Mirza Muhammed Hüseyin b. Ali Rızâ er-Rabbânî’nin Maksadü’t-tâlib fî îmâni âbâ?i’n-nebî (s.a.) ve ?ammihî Ebî Tâlib’i (Bombay 1311), Ca’fer b. Muhammed en-Necefî’nin Mevâhibü’l-vâhib fî fezâ?ili Ebî Tâlib’i (Necef 1341) bu eserler arasındadır. Seyyid Muhammed Ali Şerefeddin el-Âmilî, Ebû Tâlib’in hayatı ve hakkındaki menkıbevî rivayetleri ihtiva eden Şeyhu’l-Ebtah adlı bir eser yazmıştır (Beyrut 1987).
Ebû Tâlib’in, Hz. Peygamber’in çok sevip saydığı bir müslüman olan hanımı Fâtıma’dan dört oğlu (Tâlib, Akil, Ca’fer, Ali) ve iki kızı (Ümmü Hânî, Cümâne) olmuştur. Ali b. Ebû Tâlib’i Resûl-i Ekrem, Ca’fer’i de Abbas b. Abdülmüttalib yetiştirmiştir.
Mekkeli şairlerden sayılan Ebû Tâlib’in bazı beyitleriyle istişhâd edilmesi (Sezgin, II, 273) onun iyi bir şair olduğunu göstermektedir. Ebû Hiffân Abdullah b. Ahmed el-Mihzemî (ö. 255/869) tarafından derlenen şiirleri Dîvânü Şeyhi’l-Ebâtih adıyla yayımlanmıştır (Necef 1356). Onun doksan dört beyitten meydana gelen “Lâmiyye” kasidesini, Hz. Peygamber’i Kureyşliler’e karşı korumak maksadıyla söylediği kaydedilmektedir. Tamamı İbn Hişâm tarafından es-Sîre’ye alınmış olan (I, 272-280) kasideyi Ali Fehmi Câbiç Tılbetü’t-tâlib fî şerhi Lâmiyyeti Ebî Tâlib adıyla şerhetmiştir (İstanbul 1327). Bazı beyitlerinin sonradan uydurulduğu belirtilen bu kaside (Cumahî, I, 244), şairin “Dâliyye” adlı bir başka kasidesiyle birlikte H. Ritter tarafından Almanca’ya tercüme edilmiştir.
